Alle leerlingen van het Berechja College op Urk moeten voor het begin van de les hun telefoon in een speciale, blauwe bak neerleggen. “Daar zijn we heel consequent in’’, zegt teamleider bovenbouw Ilonka van Balken.

Smartphones tijdens de lessen in telefoonbakken

Deze telefoonbakken werden begin vorig schooljaar geïntroduceerd op verzoek van de docenten. Want ook al gold er een verbod voor het gebruik van smartphones tijdens de lessen, de verleiding om toch met de telefoon bezig te zijn, was groot. Van Balken: “Leraren wilden dat niet meer, vandaar dat die bakken er zijn gekomen.’’

De eerste weken riep de maatregel weerstand op bij de scholieren. Nu, anderhalf jaar later, is het de norm geworden. “Alle collega’s hebben zo’n bak en de kinderen weten inmiddels niet beter. Er zijn zelfs scholieren die hun telefoon helemaal niet meer meenemen’’, zegt de teamleider. “Deze maatregel zorgt voor veel rust. De leerlingen worden minder snel afgeleid.’’

Advies over smartphones populair

Steeds meer middelbare scholen stellen, net zoals het Berechja College, duidelijke richtlijnen op, zegt strategisch adviseur Remco Pijpers van Kennisnet; een instantie die scholen helpt bij ict. Samen met de VO-raad publiceerde Kennisnet eerder dit jaar Schoolbeleid voor Smartphones om scholen te helpen bij het maken van beleid. “We kregen heel veel vragen hierover’’, zegt Pijpers. “En inmiddels is dit rapport een van de meest gedownloade documenten op onze website.’’  

Vrijwel alle middelbare scholieren hebben inmiddels een smartphone. Scholen worstelen al enkele jaren met het gebruik van smartphones door leerlingen, zegt Pijpers. “Aan de ene kant is het een stoorzender. Aan de andere kant maakt het apparaat veel mogelijk en kunnen we niet meer zonder, dus moeten ook scholen ermee leren omgaan.’’ Tot vijf  jaar geleden staken sommige scholen hun kop nog in het zand. Scholen worden door digitaal pesten en sexting (het versturen van naaktfoto’s), maar ook de afleiding tijdens de lessen, gedwongen om over verantwoord smartphonegebruik na te denken, ziet Pijpers. “Sinds drie of vier jaar geleden stellen steeds meer scholen richtlijnen op. En ze leven die ook na, zo goed en zo kwaad als dat gaat.’’

Telefoon op school verbieden of juist toestaan?

Het plan van Kennisnet en de VO-raad om scholen advies te geven over smartphonegebruik was er al eerder. Maar het advies formuleren, bleek lastiger dan gedacht. “Toestaan of verbieden. Daar was eigenlijk geen goed antwoord op te geven.’’

Het advies dat er nu ligt, is dan ook genuanceerder. Een totaalverbod zoals op scholen in Frankrijk is praktisch lastig haalbaar, zegt Pijpers. “En bij een verbod is het heel belangrijk dat er op school wel gesproken wordt over smartphonegebruik.’’ De smartphones maken immers onderdeel uit van ons leven. Leerlingen maken van alles mee via hun telefoon. Hoe ga je daarmee om? Dat is een verantwoordelijkheid van de ouders en de school.

Stoorzender in de lessen

De leerlingen helemaal vrijlaten, is ook geen goed idee. Het zorgt voor een verstoring van de lessen. Omdat pubers nog weinig impulscontrole hebben, zullen zij sneller op ieder berichtje reageren, is te lezen in de richtlijn van Kennisnet. Dat kan invloed hebben op de prestaties van leerlingen. Uit onderzoek van DUO in 2017 blijkt dat bijna alle docenten vinden dat hun pupillen teveel tijd besteden aan hun smartphone. De helft van de leerkrachten maakt zich daar zorgen over.

Een strikter beleid heeft de voorkeur boven vrij gebruik, zegt Pijpers. Bij een totaalverbod gingen de leerprestaties van meer dan de helft van de leerlingen omhoog, blijkt uit grootschalig Engels onderzoek. Dat was vooral duidelijk zichtbaar bij leerlingen met een lager niveau.

Totaalverbod lastig handhaven

Bij het Driestar College, met vestigingen in Gouda, Lekkerkerk en Leiden, was er tot vorig schooljaar een totaalverbod op telefoons van kracht. Dat bleek echter zó lastig te handhaven, dat de smartphones inmiddels zijn toegestaan in de aula en de hal van de hoofdvestiging in Gouda. “We hebben nu met borden duidelijk aangegeven waar de smartphone wel of juist niet gebruikt mag worden’’, vertelt bestuurder Wim de Kloe. “Dat zorgt voor duidelijkheid bij zowel docenten als leerlingen.’’ Als een leerling buiten deze smartphonezones toch op zijn of haar telefoon kijkt, wordt het toestel ingenomen. “Na vier uur kan de leerling deze weer ophalen.’’

Ook bij het Driestar College werd de nieuwe richtlijn opgesteld op verzoek van docenten. “Voor 2018 werd het gebruik van smartphones bij oudere leerlingen gedoogd’’, zegt De Kloe. “Bij de jongere leerlingen werd nog veel stiekem op de telefoon gekeken.’’ Dat zorgde voor onduidelijkheid bij docenten en handelingsverlegenheid. “Het was niet duidelijk wanneer ze wel en niet moesten ingrijpen.’’

Ongezelliger in de aula

Nu mogen de scholieren dus wel appjes versturen of filmpjes bekijken in de aula. “Ik moet wel zeggen dat het daar nu niet gezelliger is geworden’’, zegt De Kloe. “Er is door de telefoons weinig ruimte meer voor een gesprek of een spelletje. En dat is jammer.’’ Dat is ook de reden dat, naast lessen over veilig smartphonegebruik, de school binnenkort start met een speciaal media-educatieprogramma. “We zien volwassenen die echt heel veel op met hun telefoon bezig zijn’’, zegt De Kloe. “Dat is ongezond. Daarom willen wij leerlingen meegeven hoe zij verantwoordelijk met hun smartphone om kunnen gaan.’’

Pijpers bevestigt dat een helder beleid formuleren en dat ook naleven, belangrijk is. Het is goed als een school richtlijnen opstelt over of en hoe de smartphone gebruikt wordt tijdens de lessen. Maar ook wanneer niet. “Het is belangrijk dat alle docenten zich daar vervolgens aan houden’’, zegt Pijpers. “Dat zorgt voor rust en duidelijkheid.’’ Scholen moeten daarnaast aandacht besteden aan het sociale aspect en de veiligheid. Bijvoorbeeld door met de leerlingen te praten over social media en digitaal pesten, maar ook hoe je de technologie van de smartphone kunt gebruiken.

Op school en thuis dezelfde regels voor de telefoon

Ook is het verstandig om niet alleen de leerlingen en de docenten te betrekken bij de smartphoneregels op school, maar ook de ouders. “Het beste is als de regels op school en thuis overeenkomen’’, zegt Pijpers. Daarom is het goed als de regels ook worden gecommuniceerd aan de ouders. ‘’Als de school alle ruimte laat, bijvoorbeeld door tot ’s avonds laat via Magister met leerlingen te communiceren en ouders zijn streng, dan levert dat stress op voor leerlingen.”

Op de website van het Berechja College staan de richtlijnen van de school voor het gebruik van telefoons. “Hoe we er ook naar kijken, de smartphone is een onderdeel geworden van ons dagelijks bestaan’’, is te lezen op de website. “Of we er nu voor of tegen zijn is minder belangrijk. Wel belangrijk is: hoe gaan we er slim mee om?’’ Want de telefoon kent ook voordelen, meldt de school. Leerlingen kunnen informatie uitwisselen, opzoeken en de telefoon kan gebruikt worden om lessen aantrekkelijk te maken.

“Dat gebeurt af en toe’’, bevestigt Van Balken. “Dan mogen de leerlingen hun telefoon tijdens de les uit de bak pakken om de opdracht te maken.’’ In de pauzes en voor en na de lessen mogen de leerlingen wel gebruik maken van hun telefoon. Het bannen van telefoons in de school is nooit een optie geweest. “Dat is niet meer van deze tijd’’, zegt de teamleider.

“Een bericht is snel getikt, maar kan grote gevolgen hebben”

Tijdens mentorlessen gaan de kinderen met elkaar en docenten in gesprek over het gebruik van de smartphones. “Dan wordt gesproken over de veiligheid”, zegt Van Balken. “We leren kinderen hoe ze hun profiel af kunnen schermen en dat ze bijvoorbeeld geen onbekenden moeten accepteren op social media.’’ Ook wordt gesproken over digitaal pesten. “We staan stil bij de berichten die kinderen elkaar sturen en welke effecten dat heeft op andere kinderen. Een bericht is snel getikt, maar kan soms grote gevolgen hebben.’’

Het Berechja College is een vmbo-school. In de richtlijnen van de VO-raad en Kennisnet staat dat hoe ‘lager’ het opleidingsniveau, des te meer leerlingen profiteren van strikte regulering. Dat blijkt uit Engels onderzoek. Het is echter niet de reden dat de school in Emmeloord gekozen heeft voor de smartphonebakken. “Ik denk dat leerlingen op ieder niveau afgeleid worden door een telefoon’’, zegt Van Balken. “Misschien is het bij vmbo-leerlingen alleen duidelijker omdat zij minder strategieën hebben om te verhullen dat zij tijdens de lessen op hun telefoon kijken.’’

Door: Nationale Onderwijsgids / Marjolein Kooyman